21 Şubat 2017 Salı

Sparta Kralı Leonidas’ın huzuruna üç kez çıkan koşucu: Aykut Çelikbaş



246 kilometreyi 36 saatin altında koşmak. Evet evet yazım hatası, rakam fazlası yok. Tam 246 kilometre, zaman sınırınız ise 36 saat. Spartathlon’dan bahsediyorum, yani M.Ö. 490 yılında, o zamanın en iyi koşucusu Pheidippides’in, Pers ordusunun saldırısına karşı Spartalılardan yardım istemek için gerçekleştirdiği koşuyu temsil ediyor. Kayıtlara göre bu koşucu 36 saatte bunu başarmış. İşte 1983 yılından beri bu süre kriterine göre düzenlenen Spartathlon’a tam 3 kez katılıp bitiren bir koşucumuzla söyleştik sizin için. Karşınızda birçok koşucunun örnek aldığı başarılı ultramaratoncu, son derece mütevazı, aynı zamanda samimi insan Aykut Çelikbaş.

Alpay Sönmez

1-Öncelikle sizi tanıyabilir miyiz? Aykut Çelikbaş kimdir? Nerde doğmuş, neler yapmış, sporculuk hayatı, iş hayatı, özel hayatı, biraz bize Aykut’u tanıtır mısınız?
Merhaba, öncelikle teşekkür ederim. 1976 Ankara doğumluyum. Çocukluktan itibaren çeşitli spor dallarıyla uğraştım ama bunların arasından basketbol benim için en büyük bir tutkuydu. Üniversite yıllarına kadar hem okul takımlarında hem de amatör kulüplerde basketbol oynadım. Bunun dışında hemen her spor dalında iyi bir izleyiciydim. Eskişehir Anadolu Lisesi’nden sonra Makine Mühendisliği okudum ama bunun yapmak istediğim bir meslek olmadığına karar verdikten sonra önüme çıkan bir fırsatı değerlendirerek Amerika’da Eastern Michigan Üniversitesi’nde Technology Management bölümünü tamamladım.
O dönemde 10 yıl boyunca spordan uzak kalmıştım. İşim gereği bütün gün bilgisayar başında hareketsiz kalan biri olduğum için çok kilo almış ve Türkiye’ye döndükten sonra üç haneli rakamlara yaklaşmaya başlamıştım. Biraz kilo vermek için 2009’da koşmaya başladığımda durmadan 500 metre bile koşamıyordum. Okuyup araştırarak ve hem fiziksel hem de zihinsel yönden kendimi sürekli geliştirmeye çalışarak önce maraton sonra ultramaraton koşmaya başladım. Son 7 yılda aralarında dünyanın birçok tanınmış ultramaratonun da olduğu çok sayıda ultramaraton koştum. 2013’ten bu yana Salomon Türkiye ve Suunto Türkiye sporcusuyum. Koşu dışında iyi bir sinema ve spor izleyicisiyim ve çeşitli konulardaki kitaplar ve belgeseller ilgi alanım içinde.

 
fotoğraf: Galip Akkaya

2-Koşmanın anlamını koşanlar az çok biliyor, hiç koşmamışlar için bize koşmak ne demek, sizin için ne ifade ediyor, ne hissediyorsunuz koşarken, anlatır mısınız?
Evet, herhalde koşan bir kişiye sorulabilecek en zor sorulardan biri bu. Aslında koşmanın ifade ettiği şeyler benim için sürekli değişti. Basketbol oynadığım dönemde antrenmanlarda yapılan topsuz düz koşulardan nefret ederdim. Daha sonra kilo vermek için başladığım bir aktivite haline geldi. Daha sonra önüme küçüklü büyüklü hedefler koyup, bu hedefler doğrultusunda kendimi geliştirmenin güzelliğini gördüm.
Sonra koşunun adil bir spor olduğunu gördüm. Kendinizi geliştirmek istiyorsanız kestirmelere ve kısa süreli planlara yer yok ama bilinçli şekilde ilerlerseniz mutlaka gelişme gösteriyorsunuz. Kısacası ne koyarsanız onu alıyorsunuz. Bunu yapmak süreklilik, disiplin, planlama ve kararlılık gerektiriyor. Bunlar da sadece koşuda değil, hayatın her alanında size yardımcı olacak önemli özellikler. Bugün ise koşmak, uyumak ve yemek yemek gibi hayatımın bir parçası. Koştuktan sonra vücudunuzda bir yorgunluk hissedebilirsiniz ama zihniniz dinlenmiş ve yenilenmiş oluyor. Arkadaşlarla koşuyorsam güzel bir sohbet anlamına geliyor. Eğer yalnız koşuyorsam, zihnimin açılması ile kafamdaki sorulara farklı perspektiflerden bakarak cevap bulabiliyorum.
3- Koşu yeni yeni bizim ülkemizde hayatımıza dahil oluyor. Ancak hala niye koşuyorsun, kaçıncı oldun, insan koşmak için yaratılmamış, kendini sakatlayacaksın, yaşlanınca dizlerin tutmayacak gibi yaklaşımlara maruz kalıyoruz. Bu yaklaşıma doktorlar da dahil. Koşmak ve insan fizyolojisi üzerine ne dersiniz? Koşmak doğamıza aykırı mı?
Aslında insanlık tarihine bakarsak, koşmak değil bütün gün bilgisayar veya televizyon başında oturmak insan fizyolojisine aykırı. Özetlemek gerekirse, birçok yırtıcı hayvanın aksine, insanın ulaşabildiği maksimum koşu hızı çok düşük. Avlanmak için pençeleri yok, ayrıca ağız ve diş yapısı parçalamaya müsait değil. Ama düşük hızda çok uzun mesafeler koşabilmek için hiçbir memelide olmayan çok önemli özellikleri var. İki ayak üzerinde koşabilmesi, sadece avuç içlerinde ter bezi bulunan çoğu memelinin aksine ter bezlerinin tüm vücuda yayılmış olması ve çok daha az tüylü olması bunların başında geliyor.
Diğer memeli hayvanlar kısa sürelerde yüksek hızda koşabiliyorlar ama vücutları çok ısındığı için bunu devam ettiremiyorlar. İnsan ise terleyerek vücudu soğutabilme yeteneği ile çok uzun süreler koşabiliyor. Ateşli silahların, hatta ok ve yayın keşfedilmesinden önce çok uzun bir dönemde insanoğlunun kendinden çok daha büyük ve güçlü hayvanları yorma yöntemi ile avlayarak hayatta kalmasının sebebi de bu özelliklerinde yatıyor. Bu konuda detaylı bilgi sahibi olmak isteyenler için Daniel Lieberman’ın The Story of the Human Body kitabı son derece iyi bir kaynak.
Dolayısı ile koşmak insan vücudu için en doğal eylemlerden biri. Bütün gün hareketsiz kalmak ise teknolojik gelişmelerin sonunda ortaya çıkan çok yeni bir süreç. Bugün Londra, Berlin, New York gibi büyük maratonlara baktığınızda, çoğu sporcu olmayan yüzbinlerce kişi başvuruyor ama katılım limiti olduğu için aralarından sadece 40-50 bin kişi koşma hakkı kazanıyor. Dolayısı ile gelişmiş ülkelerde bu konuda artık pek bir tartışma kalmadı. Öte yandan her spor dalında olduğu gibi koşuda da belli riskler var. Dolayısı ile periyodik tetkikler sonucunda bilinçli ve kademeli şekilde yapılması şart. Fakat unutulan şey şu ki, spor yapmadığınız zaman fazla kiloya, düzensiz beslenmeye ve hareketsizliğe bağlı olarak çok sayıda hastalığa yakalanma şansınız daha fazla. Koşmanın insan psikolojisine sağladığı faydalardan bahsetmiyorum bile.

fotoğraf: Başak Gürbüz Derman

3-Ultramaraton nedir diyelim önce. Bize ultramaraton nedir anlatır mısınız? Türkiye’de düzenlenen ultramaratonlar hakkında kısa kısa bilgiler verir misiniz? Eksiklikleri, artıları, avantajları vs?
Ultramaraton tanım olarak maraton mesafesi olan 42.195 metreden uzun olan tüm koşulara verilen bir isim. Genelde mesafe ve süre bazlı olarak ikiye ayrılırlar. Mesafe bazlı olanlarda 50 km, 50 mil (80 km) 100 km ve 100 mil (160 km) gibi mesafeler ile daha çok karşılaşırız ama birçok yarışta böyle standart bir mesafe bulunmaz. Yarışın yapıldığı arazinin şartlarına göre mesafe değişir. Bu yarışlarda amaç önceden belirlenmiş zaman limiti içinde bu mesafeyi tamamlamaktır.
Süre bazlı olanlar ise genelde kısa bir parkurda tur atılarak yapılır. Örneğin, bir kilometre uzunluğundaki bir parkurda 12 saat boyunca koşabildiğiniz kadar çok koşmaya çalışırsınız. Alışık olduğumuz yol koşularının aksine ultramaratonlar dağlar, ormanlar ve çöller gibi her türlü hava ve zemin şartlarında düzenlenebilir. Ağırlıklı olarak tek seferde olsa da bazı yarışlar birden fazla günde de koşulabilir. Yine kısa yol koşularında görmediğimiz şekilde birçok ultramaratonda yağmurluk, ilk yardım malzemesi vs. gibi yanınızda taşımanız gereken zorunlu malzemeler bulunur çünkü arazide bir sorun yaşarsanız en azından belli bir süre kendi kendinize yeterli olmanız gerekir.
   
5-Spartathlon’a gelelim, ben amatör bir koşucu olarak bu koşuya dair bilgilerim mevcut, ama adını ilk kez duyanlar için bize spartathlon nedir anlatır mısınız? Diğer ultramaratonlardan farkı nedir? Daha uzun mesafeli yarışlar var dünyada, neden Spartathlon çok daha büyük anlam ifade ediyor koşucular için?
Evet dünyada çok farklı ultramaratonlar var. Spartathlon ultramaraton dünyasında birkaç açıdan önemli bir yere sahip. Öncelikle tarihte kayıt altına alınmış ilk ultramaraton koşusunu simgeliyor. Herodot’tan günümüze ulaşan belgere dayanan yarış M.Ö. 490 yılında, o zamanın en iyi koşucusu Pheidippides’in, Pers ordusunun saldırısına karşı Spartalılardan yardım istemek için gerçekleştirdiği koşuyu temsil ediyor. Bu kayıtlara göre Pheidippides, Atina’dan başlayıp 246 km’lik mesafeyi 36 saat içinde koşarak Sparta Kralı Leonidas’tan yardım istiyor. 1982 yılında İngiliz ultramaratoncular bir insanın bu mesafeyi bu süre içinde gerçekten koşup koşamayacağını anlamak için konunun uzmanı tarihçilere danışarak en uygun rotayı çıkarıyorlar ve 1983’ten itibaren her sene Spartathlon düzenlenmeye başlıyor.
Yarışa katılmak için önce başka yarışları belli sürelerin altında bitirerek belirlenen kriterleri karşılamanız gerekiyor. Dolayısıyla yarış her sene Eylül ayının son haftasında dünyanın en iyi yol ultramaratoncularını kendisine çekiyor. 34 yıllık tarihinde bitirme ortalaması ise %40 civarında. Dünyadan 400 koşucunun davet edildiği yarışın zorluk derecesini arttıran faktörlerden bazıları ise 29-30 derece ortalama sıcaklık, 160 km koştuktan sonra aşılması gereken bir dağ ve her birinin ayrı zaman limiti olan 75 kontrol noktası bulunması.
Tüm bunların yanında Spartathlon, olimpik idealleri temel alan bir yarış. 50’den fazla ülkeden koşucular bir hafta boyunca yan yana 5-6 otelde kalıyorlar. Dolayısı ile bir nevi Olimpiyat köyü havası yaratılıyor. Her ülke yarış için özel formalar, logolar hazırlıyor ancak rekabetten ziyade bu büyük meydan okumaya karşı tüm ülkeler arasında büyük bir dayanışma ve yardımlaşma ortamı oluşuyor. Atina’dan başlayıp 36 saat içinde 246 km uzaklıktaki Sparta şehrine ulaşan ve yarışın bitişini simgeleyen Leonidas heykeline dokunmayı başaran her koşucu mitolojik bir kahraman gibi karşılanıyor.
6-Siz bu maratonu tamamlayan, bu topraklardan çıkmış ilk, ve hala, tek koşucusunuz. Bu koşuya katılma fikrinin nasıl oluştuğunu, nasıl hazırlandığınızı anlatır mısınız? 3 kere katıldınız, neler hissettiniz koşarken, 3 yarıştaki 3 Aykut’u kıyaslar mısınız?
Spartathlon’u ilk olarak 2010 yılında duydum. O zamana kadar üç kez maraton mesafesini koşmuştum ve Türkiye’de henüz ultramaraton yarışı yoktu. Konu hakkında bulduğum tüm yabancı kitapları ve yazıları okuyordum. 100 mil (160 km) yarışları dünyada oldukça popülerdi ve en uç yarışlar olarak görülüyordu. O zamanlar 160 km koşmayı hayal bile etmekte zorlanırken 246 km’yi tek seferde ve 36 saat içinde koşmanız gereken bir yarışın olduğunu öğrendim ama bunun birkaç “deli” tarafından koşulan deneysel bir koşu olduğunu düşünüp üzerinde durmadım. Açıkçası mesafe ve süre o kadar saçmaydı ki, mutlaka işin içinde başka bir şey vardır diye düşündüm ve önemsemedim.
2011’in Ekim ayında İspanya’ya giderek 160 km’lik bir yarış koştum. Yarışı bitirdikten sonra iki İngiliz koşucu ile yemek yiyorduk. İçlerinden biri dünyanın en tanınmış ve zorlu ultramaratonlarını koşmuştu ve hayalinin günün birinde Spartathlon’u bitirmek olduğunu söylemişti. Döndükten sonra bu kez ciddi şekilde araştırmaya başladım ve bunun hem tarihi önemi hem de zorluk derecesi ile ne kadar saygı duyulan bir yarış olduğunu anladım.  O andan itibaren en büyük hayalim bir gün bu yarışı koşmak ve bitirebilmekti.
2012 ve 2013’te Türkiye’de ve dünyada birçok ultramaraton koştuktan sonra 2014 için yaptığım başvuru kabul edildi ve yarışın 32 yıllık tarihindeki ilk Türk koşucu olarak start noktasında yer aldım. Yarış hakkında bulduğum her şeyi okumuş ve fiziksel olarak iyi hazırlanmıştım.  Bunun yaptığım en zor şey olacağını biliyordum ama tahminlerimin de ötesine geçti. 33 saat 47 dakika sonra bitirdiğimdeki mutluluk ise her şeye değmişti ama bir daha yapabileceğimi düşünmüyordum.
2015 geldiğinde kendimle yüzleşmem ve bunu bir daha yapıp yapamayacağımı kendime kanıtlamam gerektiğini hissettim. Hani acemi bir tavla oyuncusunun bir ustayı ilk oyunda yenip masadan kalkmasını düşünün. İşte bunun olmasını istemedim ve bir daha yapabileceğimi kendime kanıtlamak istedim. Sonuçta 2015’te özellikle son 50-60 km’de kendimi iyi hissettim ve 2.5 saat daha hızlı koştum. 2016’da yarışı üçüncü kez üst üste bitirdikten sonra kafamda soru işareti kalmadı. Hazırlığı ve kendisi ile gerçekten zor bir yarış ama tarihi, koşarken hissetirdikleri ve tüm dünyadan gelen koşucuların ortak bir hedef uğruna bütünleşmeleri ile benim için dünyanın en özel ve güzel yarışı.


7-Ultramaratonlara dönersek, kimi koşucular “dünyada ultramaraton koşanlar, yani bu işin hakkını verenler gerçekten koşuyor, ama bizim ülkemizde insanlar çıkıyor 60 km’lik parkurun 40 km’sini yürüyor, sonra çıkıyor 60 km koştum, diyor” gibi bir algı var. Buna katılıyor musunuz? Aşağı yukarı aynı mesafelerdeki bir ultramaraton ile bir maratonu kıyaslarsak, nasıl bir sonuç çıkar ortaya? Bu kıyas doğru mudur ayrıca?
Bu soru birkaç şekilde cevaplanabilir. Örneğin maraton mesafesini ele alalım. Spor geçmişi olmayan ve 30 yaşından sonra koşmaya başlayan biri için maratonu 4 saatin altında bitirebilmek iyi bir hedeftir. 3 saatin altına inmek ise hiç kolay değildir. Dünyada maraton koşanların sadece %2’si 3 saat altında koşabilir ve bunun için çoğu zaman en azından birkaç yıl sürecek oldukça ciddi bir hazırlık gerekir. Dünya rekorunun 2:02:57 olduğunu düşünürsek, maratonu 3 saatte koşan birinin de “yürüdüğü” iddia edilebilir.
Bu perspektiften baktığınızda ultramaratonlarda da aynı durum geçerli. Yüksek irtifadaki dağlarda koşulan 100 kilometrelik bir ultramaratonu birinci 15 saatte bitirirken, sonuncu 30 saatte bitirebilir ama bu durum yavaş olanın işinin kolay olduğu anlamına gelmez. Hatta uykusuzluk ve sindirim gibi başka sorunlar ortaya çıkacağı için ultramaratonlarda süre uzadıkça işler katlanarak zorlaşır.
Ayrıca ultramaratonlarda bazen öyle yokuşlar ve zeminler olur ki, düz yolda koştuğunuz efordan çok daha fazlasını yürürken harcarsınız. Buradaki yürüme eylemini düz yolda yürümekle karıştırmamak gerekir. Dünyanın en hızlıları da dağlık yarışların bazı bölümlerinde yürürler. Sonuç olarak her yarışın kendi şartlarına göre belirlenmiş bir zaman limiti vardır ve bu limit içinde bitirmek esastır.
8-Ülkemizde yeni yeni geliştiğini belirttik koşunun. Dünya örneklerine baktığında şehirlerin, özel bölgelerin hep bir koşusu mevcut. Ya bir maraton, ya bir yarı maraton ya da güzel bir ultramaratonu oluyor. Bizim ülkemizin coğrafyasını ve iklimini düşündüğümüzde hem maraton hem de ultramaratonlar için çok güzel lokasyonlar sunuyor. Yeterince gelişim gösteriyor muyuz yoksa yavaş mı ilerliyoruz?
Türkiye’de ultramaraton yarışlarının henüz 6-7 yıllık bir tarihi var. Özellikle Amerika ve Batı Avrupa’da 1950’lerden sonra organize ultramaratonların giderek arttığını düşünürsek bu konuda ne kadar geç kaldığımızı görebiliriz. Ancak buna rağmen tüm dünyada olduğu gibi Türkiye’de de çok hızlı bir büyüme gözleniyor. Örneğin 2012’de bir elin parmağını geçmeyen sayıda yarış varken 2017’de düzenlenecek ultramaraton sayısı 25 civarında.
Tabii bu noktada sayı kadar kalite de önemli. Ben kısa süre içinde gelinen noktayı başarılı buluyorum çünkü temeller oldukça sağlam atıldı. Önceleri İstanbul’un Çekmeköy Ormanında başlayan küçük ölçekli yarışlarla, daha sonra da İznik Ultra’nın başını çektiği büyük organizasyonlar ile hem farkındalık yaratıldı hem de dünyadan önemli koşucular Türkiye’ye gelmeye başladı. Son birkaç yılda ise Salomon Cappadocia Ultra Trail çok önemli organizasyonlara imza atarak dünyanın en tanınmış patika ultramaratonlarının da aralarında bulunduğu Ultra Trail World Tour takvimine girmeyi başardı.
Kısacası yeni yarış düzenlemek isteyenler için önlerinde örnek alabilecekleri güzel yarışlar var. Şunu da belirtmek gerekir ki, yarışın büyük veya küçük olması önemli değil. Önemli olan belli standartlardan ödün verilmemesi ve yarış sayısı artarken kalitenin düşmemesi. Bence ülkemizdeki en büyük eksiklik ülkedeki yol koşularının yeterli hızda büyümemesi. Önce 5 ve 10 km yarışlarının sayısının artması ve İstanbul dışındaki çeşitli illere yayılması gerek. Ondan sonra bunu yarı maraton ve maraton mesafelerine taşıyarak, dünyadaki örnekleri gibi onbinlerce kişinin katılacağı yol koşuları yaratmamız gerekir. Böylece bu koşucu havuzu içinden ultramaratona daha sağlıklı bir geçiş olacaktır.
9- Size dönersek, önümüzdeki sene sizi tekrar Spartathlon’da görecek miyiz? Hedefleriniz nedir?
En büyük hedefim sağlıklı şekilde koşmaktan zevk almaya devam etmek. Yarışlara gelince, ülke içinden başlarsak, dediğim gibi 2017’de Türkiye’de birçok yarış düzenlenecek. Salomon Cappadocia Ultra Trail ve İznik Ultra mutlaka katılacağım yarışlar. Ayrıca Aladağlar Sky Trail, Mammut Tahtalı Ultra Sky ve Erciyes Sky Trail koşmayı planladığım yarışlardan bazıları. Eylül ayında Spartathlon’u dördüncü kez üst üste bitirmek ise en büyük hedefim olacak. Hazırlığımı ve özellikle yurtdışında katılacağım diğer yarışları buna göre planlamak zorundayım.


10-Koşuya başlamak isteyen, pc başından, tv önünden kalkıp bir şeyler yapmak isteyen gençlere, orta yaşlılara, yaşlılara ne önerirsiniz?
Öncelikle hepimiz spor yapma kültürü yeterince gelişmemiş bir ülkede yetiştiğimiz için ön yargılarını bir kenara koymalarını öneririm. Koşmayan kişilerden her duyduklarına inanmasınlar. Gelişmiş ülkelerde koşunun ne kadar yaygın olduğunu ve ne kadar büyük hızla büyüdüğünü araştırsınlar. “Ben sevmem veya ben yapamam” diye düşünenler için ben de dahil olmak üzere bugün koşan birçok kişinin başlamadan önce aynı düşüncelere sahip olduğunu söyleyebilirim. Yaşlı veya genç olmak inanın önemli bir kriter değil çünkü özellikle uzun mesafe koşmak için çok farklı özellikler gerekiyor. 60 yaşının üzerinde çok başarılı koşucu tanıdıklarım var. 
Kısacası koşuya engel bir sağlık sorunu olmayan ve 30 dakika durmadan yürüyebilen herkes bilinçli ve kademeli şekilde koşmaya başlayabilir. Motivasyonu yüksek olan herkesi sadece 8 hafta içinde durmadan 4-5 km koşabilecek seviyeye getirecek programlar var ve bunların dünyadaki başarı yüzdesi %90’ın üzerinde. Kafasında şüphesi olanlara söyleyebileceğim son şey şu: Deneyip devam etmezseniz kaybedecek fazla bir şeyiniz yok ama kazanabileceğiniz çok şey var. Son 3-4 yılda Türkiye’de hem yarış hem de koşan sayısı katlanarak arttı. Önümüzdeki 5 yılda etrafınızdaki birçok kişinin koşmaya başladığını göreceksiniz. Bence siz de denemek için fazla geç kalmayın!

Tüm yarış raporları, yazıları ve yarış sonuçları için: http://www.aykutcelikbas.com/



Hiç yorum yok:

Yorum Gönder